مدیریت حوزه علمیه استان مرکزی***

فرق عبر و دمع و بکی چیست و چرا به امام حسین قتیل العبرات گفته می شود؟ چرا از بین این سه واژه که به معنای اشک هستند عبر انتخاب شده؟

پاسخ:  مفهوم عمومي به معناي اشك گريه و اندوه مي باشد، يعني “عبر"، “دمع” و “بكي” به معناي اشك است با اين حال معاني هر كدام در كتاب هاي لغت با تفاوت هاي اندكي بيان شده است. “عبره” با فتح عين و سكون باء، به معناي جلب اشك يا تردد بكاء در سينه است.(1) (يعني موضوعي كه موجب اشك همراه با گريه و اندوه در سينه انسان شود به اين حالت مي گويند عبره) البته در بعضي ديگر از كتاب هاي ديگر لغت “عبره” چنين معنا شده است: و العَبْرة: الدَّمْعة، و قيل: هو أَن يَنْهَمِل الدمع و لا يسمع البكاء، و قيل: هي الدمعة قبل أَن تَفيض، و قيل: هي تردُّد البكاء في الصدر، و قيل: هي الحزن بغير بكاء، و الصحيح الأَول و اسْتَعْبَر: جرَتْ عَبْرتُه و حزن"(2) عبره يعني اشك و گفته شده است عبره به معناي گريه آرام همرا ه با اشك ريختن است كه صداي گريه را كسي نشنود و گفته هم شده است اشك چشم قبل از جاري شدن است و نيز گفته شده است كه عبره به معنا تردد بكاء و گريه در سينه است و نيز بيان شده است اندوه بدون گريه را عبره مي گويند كه قول صحيح همان قول اول است كه عبره به معناي اشك ريختن و گريه كردن آهسته است بدون آن كه صداي گريه شنيده شود و"استعبر"يعني اشك هايش همراه با حزن و اندوه جاري شد. “دمع” در كتاب هاي لغت به معناي اشك چشم و جاري شدن آن است. (3) “دمع العين و الدمعة: القطرة منه".(4) يعني اشك چشم كه دمعه به معناي قطره اشك است. “و بكى يبكي بكى و بكاء- بالقصر و المد- قيل: القصر مع خروج الدموع، و المد على إرادة الصوت “(5) “بكاء” اگر به قصر خوانده شود(يعني بدون حالت مد باشد) به معنى گريه و اشك ريختن است و اگر با مدّ باشد به معنى صداي همراه با گريه است. و اما در روايات متعددي از امام حسين(ع) نقل شده است كه فرمود: “أَنَا قَتِيلُ الْعَبْرَةِ لَا يَذْكُرُنِي مُؤْمِنٌ إِلَّا اسْتَعْبَرَ"(6) من كشته اشك مي باشم، هيچ مؤمنى ياد آور من نمى‏شود مگر اينكه گريان(و اشك از چشمانش جاري) خواهد شد. 2. أَنَا قَتِيلُ الْعَبْرَةِ لَا يَذْكُرُنِي مُؤْمِنٌ إِلَّا بَكَى(7) من كشته اشك هستم و هيچ مومني ياد مرا نمي كند، جز آن كه مي گريد. در توضيح اين مطلب كه چرا حضرت فرمود(من كشته اشك هستم) مي توان گفت: يعني من كشته مظلومي هستم، هر كسي به ياد من بيفتد، بي اختيار بر من مي گريد، مظلوميت من به اين اندازه تاثر برانگيز است.

پي نوشت ها: 1. ر ك،طريحي فخر الدين، مجمع البحرين، تهران، انتشارات كتاب فروشي مرتضوي، سال 1375 ه ش، چاپ سوم، ج‏3، ص 394.

2.ابن منظور، لسان العرب،لبنان، بيروت، انتشارات دار الفكر،سال 1414 ه ق، چاپ سوم، ج‏4، ص 532.

3. قرشي سيد علي اكبر، قاموس قرآن، تهران،انتشارات اسلاميه، سال 1371ه ش،چاپ ششم، ج‏2، ص 359.

4. مجمع البحرين پيشين، ج‏4، ص 327.

 5. همان، ج‏1، ص 60.

6. شيخ صدوق، أمالي الصدوق، لبنان، بيروت، انتشارات اعلمي، سال 1400 ه ق، چاپ پنجم، ص 138.

7. مجلسي محمد باقر، بحار الأنوار الجامعة لدرر أخبار الأئمة الأطهار، تهران، انتشارات اسلاميه، چاپ مكرر، بي تا، ج‏44، ص 279.